Αφορμή για την σύνταξη αυτού του αφιερώματος ήταν μία σειρά φωτογραφιών, που μου χορήγησε ο συγχωριανός μας κ. Χαράλαμπος Καραμπέλος οι οποίες καταγράφουν εντυπωσιακές εικόνες από την τελετή των αποκαλυπτηρίων της προτομής του Μακρυγιάννη που πραγματοποιήθηκε στο Κροκύλειο στις 23 Ιουλίου του 1961. Πολλές από αυτές τις φωτογραφίες δεν έχουν δημοσιευθεί ξανά στο παρελθόν οπότε η δημοσίευσή τους ήταν μία ευκαιρία να συνδυαστεί με πληροφορίες που υπήρχαν καθώς και με άλλο υλικό που είχε συγκεντρωθεί παλαιότερα, όπως βιντεοσκοπημένα πλάνα που εντοπίστηκαν σε επίκαιρα της εποχής και άλλες φωτογραφίες αρχείου. Δημιουργείται έτσι ένα ενδιαφέρον ντοκουμέντο που επιχειρεί να καλύψει ένα γεγονός ορόσημο για την σύγχρονη ιστορία του Συλλόγου μας, του χωριού αλλά και της ευρύτερης περιοχής, την ανέγερση δηλαδή ενός μνημείου που υπογραμμίζει το Κροκύλειο και την Δωρίδα ως γενέτειρα του μεγάλου στρατηγού.

Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε και επιβεβαιώνονται από το βιβλίο του Δημήτριου Κ. Υφαντή, Αγνάντια στο Κροκύλειο (Αθήνα, 1988), πρωτοστάτης στην δημιουργία του προτομής ήταν ο Αναστάσιος Τσώρης, που διετέλεσε πρώτος Πρόεδρος του Συλλόγου Κροκυλείων Αθηνών και Πειραιώς όπως λεγόταν τότε ο Σύλλογός μας, (από την ίδρυσή του μέχρι τον Φεβρουάριο του 1962). Σύμφωνα με το βιβλίο πριν από τα εγκαίνια - τα οποία πραγματοποιήθηκαν με μεγάλη επισημότητα - προηγήθηκε διάλεξη που οργάνωσε ο Σύλλογος στον «Παρνασσό» ώστε να γνωστοποιηθεί ευρύτερα η εκδήλωση. Η χρηματοδότηση της προτομής έγινε με χρήματα, κυρίως των απανταχού Κροκυλιωτών που συγκέντρωσε ο Σύλλογος. Η σχετική επιγραφή με τα ονόματα των δωρητών είναι αναρτημένη σήμερα στο ΚΕΠ (πρωην κοινοτικό κατάστημα) του χωριού. Αθροίζοντας τα ποσά βλέπουμε ότι συγκεντρώθηκε το ποσό των 90.000 δρχ. περίπου, το οποίο σε σημερινά λεφτά θα μπορούσαμε να πούμε ότι αντιστοιχεί περίπου στις 25.000€. Λαμβάνοντας υπόψη και τα δεδομένα της εποχής, το ποσό ήταν ιδιαίτερα μεγάλο και υποθέτουμε πως κάλυψε την αμοιβή του γλύπτη, την μεταφορά αλλά και τοποθέτηση της προτομής στο βάθρο της. 

Το οικόπεδο του μνημείου παραχώρησε η Σοφία Γ. Πάππα, το γένος Γ. Περλίγκα στη μνήμη του πρώτου της συζήγου Μιχάλη Υφαντή. Η παραχώρηση έγινε από το εξωτερικό, με επιστολή που έστειλε στον τότε δάσκαλο του Δημοτικού σχολείου κ. Χρήστο Τριανταφύλλου. Από την εφημερίδα ΤΟ ΚΡΟΚΥΛΙΟ Α.Φ.50 Οκτ-Δεκ1992 διαβάζουμε την σχετική μαρτυρία του Χρήστου Τρ. Τριανταφύλλου που μας δίνει πολλές πληροφορίες σχετικά με την χωροθέτηση του μνημείου:

Για τον γλύπτη δεν έχει εντοπιστεί κάποιο άλλο επίσημο ντοκουμέντο, η προτομή όμως φέρει κάτω αριστερά την υπογραφή Νικόλας οπότε υποθέτουμε με ασφάλεια πως πρόκειται για τον διεθνώς καταξιωμένο καλλιτέχνη Νικόλαο Παυλόπουλο, που φιλοτέχνησε πολλά αγάλματα και προτομές ηρώων του 1821 σε δημόσια σημεία, μεταξύ άλλων, την ίδια μάλιστα εποχή και την αντίστοιχη προτομή του Μακρυγιάννη στην Άρτα (1960).

Η 23η Ιουλίου 1961 ήταν ημέρα Κυριακή, είναι συνεπώς βέβαιο ότι προηγήθηκε της εκδήλωσης κάποια δοξολογία στην εκκλησία ή επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείο. Εικάζουμε ότι η συγκέντρωση των επισήμων θα έγινε στην πλατεία μετά την εκκλησία απ' όπου θα πορεύτηκαν όλοι μαζί προς το μνημείο. Κεντρικό πρόσωπο της εκδήλωσης εμφανίζεται να είναι ένας κύριος με το λευκό κουστούμι, τον οποίο ταυτίζουμε με τον Ευάγγελο Καλαντζή βουλευτή Φθιώτιδας 8 φορές, ο οποίος διετέλεσε υπουργός του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Υπάρχοντα στοιχεία είναι η αναφορά του ονόματός του πίσω από μία φωτογραφία και η φυσιογνωμική του ομοιότητα. Την χρονική στιγμή της εκδήλωσης, βρισκόμασταν σε προεκλογική περιόδο και η κυβέρνηση ήταν υπηρεσιακή, ο Ε. Καλαντζής όμως διατέλεσε Υφυπουργός Εσωτερικών επί της Δημόσιας Τάξεως και Ασφαλείας στην απερχόμενη κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή και το όνομά του είχε ταυτιστεί την εποχή εκείνη με τον περίφημο νόμο 4000 περί «τεντιμπόϊσμού». Από τα πλάνα στο βίντεο διακρίνεται και ο τότε Μητροπολίτης Φωκίδος κυρός Αθανάσιος. Παρόντες ήταν και πλήθος άλλων επισήμων η ταυτοποίηση φυσικά των οποίων δεν είναι εύκολη. Διαπιστώνουμε όμως από τις φωτογραφίες και τα πλάνα την ύπαρξη ενός τιμητικού αγήματος και μίας μπάντας κάποιου σώματος ασφαλείας. Τέλος βλέπουμε ότι έχει εγκατασταθεί και μικροφωνική εγκατάσταση που εξυπηρέτησε την εκφώνηση των λόγων.

 

Αμοντάριστα βουβά πλάνα από επίκαιρα της εποχή